Η δυνητική βλάστηση ενός δεδομένου σημείου (σύνολο φυτών που θα μπορούσαν να αναπτυχθούν εν απουσία ανθρώπινης δράσης) καθορίζεται βασικά από αβιοτικούς παράγοντες, ιδίως κλιματικούς και εδαφικούς (συνδεόμενους με το έδαφος).
Πράγματι, κάθε φυτικό είδος έχει φυσιολογικά χαρακτηριστικά τα οποία του επιτρέπουν να ζει σε μια συγκεκριμένη κλίμακα θερμοκρασίας, υγρασίας, οξύτητας κ.λπ.
Για να αναπαρασταθούν τα κλίματα του παρελθόντος βάσει της βλάστησης, πρέπει είναι γνωστές οι κλιματικές ομοιότητες των φυτικών ειδών που υπάρχουν στις διάφορες μελετώμενες εποχές.
Αυτή η ανάλυση μπορεί να γίνει βάσει λειτουργικών ομάδων κλιματικών δεικτών, δηλαδή ομάδων ταξινομικών κατηγοριών που μπορούν να υπάρχουν στις ίδιες κλίμακες θερμοκρασίας και υγρασίας, και των οποίων γνωρίζουμε τα σημερινά όρια.
Λειτουργικές ομάδες και κλίμα: βασική αρχή
Μπορούμε να βασιστούμε σε τρεις βασικούς κλιματικούς παράγοντες για να καθορίσουμε τον κλιματικό τομέα μιας λειτουργικής ομάδας:
κλιματικός παράγοντας |
μετρήσιμη παράμετρος |
μηχανισμοί |
| χειμερινό κρύο | Θερμοκρασία του πιο κρύου μήνα (= θκ) (°C) | - ανοχή στις ακραίες θερμοκρασίες (ελάχ. θκ ) |
| διαθέσιμη ζέστη σε περίοδο βλάστησης | βαθμοί-ημέρες (= °.d) = ποσό των διαφορών μεταξύ μέγιστων ημερήσιων θερμοκρασιών και ενός ορίου (συνήθως καθορισμένο στους +5°C) | ανάγκες ζέστης για την εποχιακή ανάπτυξη |
| διαθεσιμότητα ύδατος | σχέση μεταξύ πραγματικής ολικής εξάτμισης και δυνητικής ολικής εξάτμισης (= a) | ανοχή στην ξηρασία, η οποία συνδέεται με την υγρασία του εδάφους |
Βασικές λειτουργικές ομάδες στην Ευρώπη
Για να αναπαρασταθούν οι λειτουργικές ομάδες και ο κλιματικός τομέας τους, θα χρειαζόταν ένα διάγραμμα τριών διαστάσεων (βλ. 3 παράμετροι). Το παρακάτω διάγραμμα είναι μια απλοποίηση δύο διαστάσεων, που ακολουθεί την παρακάτω λογική:
- η τετμημένη δίνει μια ταξινόμηση (χωρίς αριθμητικές τιμές) λειτουργικών ομάδων, ενώ μια ομάδα θεωρείται «πιο θερμή» από την προηγούμενη, αν μια ελάχιστη θερμοκρασία ή μια ανάγκη σε ζέστη είναι μεγαλύτερη από την προηγούμενη,
-
η συντεταγμένη απεικονίζει το βαθμό ξηρασίας, που αντιστοιχεί στην παράμετρο a. Συνολικά, επιτρέπει τον διαχωρισμό των δασών (βροχοπτώσεις που ανταποκρίνονται στο >65% των αναγκών για την εξάτμιση) και τους ελάχιστα ή καθόλου δασώδεις σχηματισμούς.
Ερμηνεία της γραφικής αναπαράστασης
Κάθε κλιματικός τομέας, που καθορίζεται από μικρότερα ή/και μεγαλύτερα όρια υγρασίας, θερμοκρασίας και ζέστης, είναι ο βέλτιστος τομέας μιας ομάδας ταξινομικής κατηγορίας. Ορισμένες ταξινομικές κατηγορίες μπορούν να επιβιώσουν σε μια αρκετά μεγάλη κλίματα συνθηκών, και συνεπώς υπάρχουν επαλληλίες (οι οποίες μεταφράζονται στο τοπίο με την παράλληλη παρουσία ταξινομικών κατηγοριών διάφορων τομέων).
Έκτοτε, για να καθοριστεί η κυρίαρχη λειτουργική ομάδα σε δεδομένη εποχή, βάσει των ταξινομικών κατηγοριών που βρέθηκαν, πρέπει να ληφθεί υπόψη η σχετική σημαντικότητα των ταξινομικών κατηγοριών; Παράδειγμα: Στο βόρειο πυκνόφυλλο δάσος κυριαρχούν οι σημύδες (Betula). Αλλά οι σημύδες υπάρχουν επίσης, μεταξύ άλλων δέντρων, σε εύκρατα δάση. Αν μια αναπαράσταση τοπίου δείχνει ότι η Betula είναι πολύ κυρίαρχη, χαρακτηρίζει πιθανόν ένα βόρειο δάσος. Αν είναι παρούσα αλλά δεν κυριαρχεί, κυριαρχεί μια άλλη δασική ομάδα
Παρατήρηση. Ορισμένες ταξινομικές κατηγορίες έχουν πολύ μεγάλη κλιματική εμβέλεια: δεν μπορούν να συνδεθούν σε μία μόνο λειτουργική ομάδα και δεν δίνουν ακριβείς πληροφορίες σχετικά με το κλίμα (π.χ. Pinus, Salix). Η περίπτωση των Poaceae (αγρωστοειδή) είναι ιδιαίτερη. Αυτή η οικογένεια δεν θεωρήθηκε κλιματικός δείκτης, διότι είναι παρούσα σε όλους τους φυτικούς σχηματισμούς. Ωστόσο, τα Poaceae αποτελούν ένα από τα κυρίαρχα στοιχεία στις στέπες, σε τέτοιο βαθμό που η παρουσία τους σε σημαντική ποσότητα, σε συνδυασμό με ένα μικρό ποσοστό δάσωσης, μπορεί να θεωρηθεί ένδειξη στέπας.
Λειτουργικές ομάδες και βιοσυστήματα:
Στην κλίμακα του πλανήτη, οι μεγάλοι φυσικοί φυτικοί σχηματισμοί, που ονομάζονται βιοσυστήματα, τείνουν να προτίθενται παράλληλα στις μεγάλες κλιματικές ζώνες. Ο παρακάτω χάρτης δείχνει τη συνολική κατανομή μεγάλων βιοσυστημάτων στην Ευρώπη. Οι λειτουργικές ομάδες είναι συστατικά στοιχεία βιοσυστημάτων, όπως εξηγείται στο υπόμνημα του χάρτη.
Χάρτες των σημερινών βασικών βιοσυστημάτων στην Ευρώπη
Υπόμνημα του χάρτη και σχέση μεταξύ βιοσυστημάτων και λειτουργικών ομάδων ταξινομικών κατηγοριών
Διαφορετικά βιοσυστήματα μπορεί να υπήρξαν στο παρελθόν. Αυτή είναι ειδικά η περίπτωση στέπας-τούνδρας.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ. Η μέθοδος που παρουσιάζεται εδώ απλοποιήθηκε για να μπορέσει να χρησιμοποιηθεί εύκολα με το λογισμικό Palyno. Όμως, εφαρμοσμένη σε μεγάλο αριθμό σημείων ανάλυσης, με κατάλληλες στατιστικές μεθόδους, επιτρέπει τη λεπτομερή αναπαράσταση της βλάστησης και την απόκτηση χαρτών παλαιοβλάστησης και παλαιοκλίματος.
